Του Θεοχάρη Γιαννακούρα

 

Οι λέξεις «εκκλησία – κράτος» αποτελούν σηµαντικές µεταβλητές της πολιτικής συνάρτησης της χώρας µας. Όµως, ενώ πρόκειται για δύο τελείως διαφορετικές έννοιες και φορείς εξουσίας, στη χώρα µας είναι τόσο «σφιχτά δεµένες», που η µια αλληλοσυµπληρώνει την άλλη. Στην πραγµατικότητα, η µια έχει ανάγκη την άλλη, καθώς το Ελληνικό κράτος έχει δοµηθεί από τα θεµέλια του µε αυτή τη σχέση εξάρτησης.

Χαρακτηριστικό είναι ότι, η ανεξάρτητη αµερικάνικη οργάνωση ARDA (Association of Religion Data Archives), χρησιµοποιώντας µεταβλητές µε στοιχεία προερχόµενα από το αµερικάνικο υπουργείο εξωτερικών (State Department), έφτιαξε µια λίστα (2005) µε την σχέση εκκλησίας – κράτους σε όλα τα κράτη της Γης, στην οποία η χώρα µας βρίσκεται στην 4η θέση (πίσω µόνο από το Τουρκµενιστάν, το Ιράν και την Σαουδική Αραβία)! Να θυµίσουµε ότι στο Ιράν και στην Σ. Αραβία επικρατούν θεοκρατικά καθεστώτα, τελείως ξένα µε τα κοσµικά κράτη της ∆ύσης.

ϕ Αξιοσηµείωτη επίσης είναι η οµοιότητα στο προοίµιο του συντάγµατος της χώρας µας µε αυτό του θεοκρατικού Ιράν. Το Σύνταγµα της Ελλάδος, σαν «υπότιτλό» του, αναφέρει: ¨Εις το όνοµα της Αγίας και Οµοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος¨. ∆ηλαδή, πριν ακόµα αναφερθεί το άρθρο 1, όπου ορίζεται το πολίτευµα της χώρας, το Σύνταγµα έχει προσδιορίσει την «πραγµατική» εξουσία της χώρας. Αντίστοιχα το Σύνταγµα του Ιράν έχει σαν υπότιτλο: ¨Στο όνοµα του Αλλάχ, του συµπονετικού, του φιλεύσπλαχνου.¨ Αντιθέτως, τα κράτη της ∆ύσης, των οποίων τα Συντάγµατα είναι εµπνευσµένα από τις ιδέες του διαφωτισµού και της Γαλλικής Επανάστασης, τα προοίµιά τους αναφέρονται στις αξίες της δηµοκρατίας, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της λαϊκής εξουσίας. Άλλωστε, µετά την Γαλλική επανάσταση, η έννοια της «ελέω θεού» βασιλείας καταρρίπτεται, και πλέον η εξουσία προέρχεται από τον λαό και όχι από κάποια θεϊκή υπόδειξη. (Ο ιστότοπος www.constituteproject.org περιέχει όλα τα συντάγµατα του κόσµου, στην Αγγλική γλώσσα, για κάθε ενδιαφερόµενο).

∇ Η Ελλάδα, παρ' ότι γεωγραφικά ανήκει στην Ευρώπη, έχει επιλέξει ένα «ανατολίτικο µοντέλο» στη σχέση της µε την θρησκεία, απόρροια κυρίως της συλλογικής «ανάµνησης» της θεοκρατικής Βυζαντινής αυτοκρατορίας, όπου την εξουσία ασκούσε το δίπολο πατριάρχη – αυτοκράτορα, καθώς και της Οθωµανικής περιόδου. Επίσης, στο νεοσυσταθέν Νεοελληνικό έθνος-κράτος το 1830, η θρησκεία αποτέλεσε έναν βασικό εθνικό αυτοπροσδιορισµό, καθώς και παράγοντα που βοήθησε στην ενοποίηση του ετερογενούς γλωσσικά, εθνικά και πολιτιστικά πληθυσµού της µεταεπαναστατικής Ελλάδας. Όµως, αυτή ακριβώς την πίστη του λαού στη θρησκεία, εκµεταλλεύτηκε πολιτικά η εκκλησία, ώστε να πάρει µερίδιο στην νέα εξουσία που δηµιουργήθηκε στην Ελλάδα, παρόλο που η επίσηµη εκκλησία είχε πολεµήσει µε κάθε τρόπο την επανάσταση του 1821 (π.χ. αφορισµός της από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε'), φοβούµενη ότι µε το νέο status quo θα έχανε τα οικονοµικά προνόµια που είχε τόσους αιώνες και τα οποία δεν είχαν πειράξει οι Οθωµανοί.

≅ Ακόµα και στις µέρες µας, όταν τίθεται θέµα διαχωρισµού εκκλησίας – κράτους, οι εκκλησιαστικοί άρχοντες χρησιµοποιούν το επιχείρηµα ότι, η εκκλησία αποτελεί παράγοντα ενότητας του έθνους, για να κάνουν επίκληση στο συναίσθηµα του λαού, καθώς κάθε επίκληση σε ορθολογικά επιχειρήµατα (π.χ. οικονοµικά του κράτους ή ανθρώπινα δικαιώµατα) θα αποτύγχανε. Η ειρωνεία είναι, ότι επικαλείται την ενότητα, όταν ακόµα και η ίδια η εκκλησία της Ελλάδος είναι χωρισµένη σε πολλά κοµµάτια, καθώς εσωτερικά της είναι πολλοί που θέλουν να διαχειρίζονται την εξουσία της (η κυρίως Ελλάδα υπάγεται στην Εκκλησία της Ελλάδος, τα ∆ωδεκάνησα υπάγονται στο πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, ενώ η Κρήτη έχει δική της αυτόνοµη εκκλησία µε δικό της αρχιεπίσκοπο!).

[ Ένα ακόµα χαρακτηριστικό της ιδιότυπης Ελληνικής ιδεοληψίας σχετικά µε την σχέση της µε την εκκλησία, είναι η άποψη ότι ο θεός της «ανήκει», ότι υπάρχει δηλαδή ένας «θεός της Ελλάδας», που ακούγεται και σαν έκφραση από πολλούς πολιτικούς. Αυτή η έκφραση είναι ιδεολογικό, αίτιο και αποτέλεσµα, της χρόνιας εθνικιστικής εκµετάλλευσης της ορθόδοξης πίστης, που έφερε και την λαϊκή θεώρηση ότι «πας Έλλην είναι Ορθόδοξος» και οδήγησε σε διχασµούς και σε χαρακτηρισµούς όπως «εθνικόφρονες» και «ανθέλληνες», χαϊδεύοντας έτσι η εκκλησία τα αυτιά των εθνικιστών θεωρώντας τους ως πιστούς ορθόδοξους Χριστιανούς. Η εκκλησία όµως επίτηδες και εντέχνως αποκρύπτει ότι, το οικουµενικό πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, στην (οικουµενική) σύνοδό του το 1872, αποφάσισε ότι ο εθνικισµός (ή εθνοφυλετισµός) αποτελεί αίρεση για την ορθόδοξη εκκλησία! Το σκεπτικό είναι πολύ απλό, ότι δηλαδή η ορθοδοξία, φιλοσοφικά, είναι κάτι το οικουµενικό, δεν ανήκει σε κανένα έθνος και δεν χωρούν εθνικοί ή φυλετικοί διαχωρισµοί στους κόλπους της. Αλλά δυστυχώς στην Ελλάδα, ακόµα και οι ναζί (εθνοφυλετιστές δηλαδή) της ΧΑ – µαζί µε τους υπόλοιπους εθνικιστές - αυτοπροσδιορίζονται ως προστάτες της ορθοδοξίας!

, Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι, στην Ελληνική πραγµατικότητα, η στενή σχέση εκκλησίας-κράτους περιέχει διαχρονικά, βαθιά πολιτικά και οικονοµικά συµφέροντα εξουσίας. Άλλωστε η επίσηµη εκκλησία πάντα τα πήγαινε καλά µε την εκάστοτε εξουσία για να διατηρεί την δικιά της. Πάντα συνεργαζόταν, είτε µε τους Οθωµανούς, είτε µε του Γερµανούς  κατακτητές, είτε µε τις κάθε λογής αυταρχικές εξουσίες (π.χ. δικτατορία 1967-1974 κτλ) που υπήρξαν στην χώρα µας, αδιαφορώντας για την ανελευθερία που βίωνε ο λαός. Όσες φορές έγιναν προσπάθειες διαχωρισµού εκκλησίας – κράτους απέτυχαν.

ϕ Ακόµα και ο ΣΥΡΙΖΑ, που ως αριστερό κόµµα το είχε στις προτεραιότητες του, βλέποντας ότι δεν υπήρχε τρόπος να κερδίσει την εξουσία, έχοντας κόντρα την εκκλησία, άρχισε δυστυχώς τις υποχωρήσεις. Ο κ. Τσίπρας κατά την επίσκεψη του το καλοκαίρι στο Άγιο όρος «ξέχασε» να αναφέρει περί διαχωρισµού εκκλησίας κράτους, περί της (µη) φορολόγησης της µεγάλης περιουσίας των µονών ακόµα και για την ρατσιστική εδώ και αιώνες πρακτική της απαγόρευσης εισόδου στο άγιο όρος των γυναικών (µάλλον, για την εκκλησία οι γυναίκες θεωρούνται άνθρωποι β' κατηγορίας). Άµεσο αποτέλεσµα αυτής της επίσκεψης ήταν η προκλητική ψήφος έµµεσης υποστήριξης («παρών») της αξιωµατικής αντιπολίτευσης σε κυβερνητική τροπολογία, σχετικά µε προκλητικές φοροαπαλλαγές και προνόµια στις µονές του άγιου όρους (3/9/2014).

Άλλωστε στην Ελλάδα θεωρούνται «φυσιολογικά» πολλά που στις δυτικές χώρες είναι µόνο µεσαιωνικές αναµνήσεις. Για παράδειγµα, ο υποχρεωτικός (από το Σύνταγµα της Ελλάδος) θρησκευτικός όρκος στις εκάστοτε πολιτικές αρχές και εκπροσώπους του λαού και η µη νοµιµοποίηση του πολιτικού όρκου (πρακτικά αποτελεί πολιτική πράξη η χρήση του, αφού δεν προβλέπεται από το σύνταγµα άλλος όρκος εκτός από τον θρησκευτικό είτε ορθόδοξο είτε άλλης θρησκείας – άρθρο 59). Ο πολιτικός όρκος στην πλειοψηφία της κοινής γνώµης ακούγεται ξένος, καθώς συγχέουν τις πολιτικές αίθουσες µε τις εκκλησίες, και την λαϊκή εξουσία µε την «ελέω θεού» εξουσία.

∇ Εν κατακλείδι, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του κάθε πολίτη αποτελούν προσωπική του, συνειδησιακή υπόθεση, και δεν αφορούν το κράτος. Υποχρέωση κάθε σύγχρονου κράτους είναι να παρέχει σε όλους τους πολίτες απόλυτη ελευθερία στις θρησκευτικές και φιλοσοφικές τους πεποιθήσεις (ανεξιθρησκία) και, µέσω της παιδείας, να αποτρέπει φαινόµενα ρατσισµού και µισαλλοδοξίας.