Του Παναγιώτη Ι. Καραφωτιά, Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων, τ. Διευθύνοντος Συμβούλου του Γραφείου ΟΗΕ για Ελλάδα, Κύπρο και Ισραήλ
Η διπλωματία υπήρξε ανέκαθεν ένα από τα σπουδαιότερα κεφάλαια στον τομέα των διεθνών σχέσεων τόσο από ακαδημαϊκής έποψης όσο και από πρακτικής εφαρμογής. Ο όρος «διπλωματία» {καθώς και «διπλωμάτης», «δίπλωμα» κλπ.} προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «διπλώνω» και συμβολίζει το «δίπλωμα» (τύλιγμα) της περγαμηνής που οι ηγέτες στις πόλεις-κράτη έγραφαν τα μηνύματά τους και τα έστελναν στους ομολόγους τους. Δυστυχώς, πολλοί αγνοούν τη σημασία του όρου και τη συσχετίζουν με το επίθετο «διπλό» ή, ακόμη, με τα «διπλά μάτια» επειδή, υποτίθεται, οι διπλωμάτες, όντες πολύ έξυπνοι, έχουν «διπλά μάτια»! Δεν ξένισε, συνεπώς, το γεγονός ότι δημοσιογράφος των Ν.Υ.Τ. επινόησε ένα νέον όρο «τριπλωματία» (triplomacy), εννοώντας, προφανώς, ότι στη σύγχρονη εποχή, πέραν από τα δυο παραδοσιακά μέρη (κράτη), ασκούν διπλωματία και τρίτα μέρη όπως οι πολυεθνικές, οι διεθνείς οργανισμοί, ΜΚΟς κ.ά. Όμως, στην περίπτωση αυτή θα έπρεπε να μιλάμε για πολυδιπλωματία (polyplomacyormultidiplomacy). Πολλοί συγγραφείς έχουν καταπιαστεί με το θέμα της διπλωματίας. Από τους πρώτους υπήρξε ο Γάλος διπλωμάτης και συγγραφέας Francois de Callieres, που συνέγραψε τα περίφημο έργο «Delamanieredenegocieraveclessouverains” (1716) και που αποτελεί «οδηγό» για τους λειτουργούς της διπλωματίας. Λίκνο της σύγχρονης διπλωματίας θεωρείται η Βενετία και υπάρχουν πολύ ενδιαφέρουσες διηγήσεις για το γενικότερο κλίμα που επικρατούσε και τη συνεπαγόμενη συμπεριφορά των διπλωματών. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός π.χ. ότι όταν οι πρεσβευτές της Βενετίας ταξίδευαν επαγγελματικά στο εξωτερικό, δεν έπαιρναν μαζί τις γυναίκες τους για να μην αποκαλύψουν μυστικά, αλλά έπαιρναν το μάγειρά τους μήπως και δηλητηριασθούν! Ο γενικά αποδεκτός ορισμός της διπλωματίας είναι η με ειρηνικά μέσα διαδικασία επίτευξης εθνικών συμφερόντων. Βέβαια, σε πολλές περιπτώσεις οργανωμένα συμφέροντα υποκαθιστούν το λεγόμενο «εθνικό συμφέρον». Ο Θουκιδίδης πρώτος είπε ότι «οι σχέσεις των κρατών όπως και των ατόμων εξαρτώνται από το συμφέρον». Ο δε HansMorgenthau είπε ότι «η διπλωματία είναι ο εγκέφαλος της εθνικής ισχύος όπως το εθνικό ηθικό είναι η ψυχή της”. Μια σημαντική παράμετρος είναι ότι στη σύγχρονη εποχή η παραδοσιακή διπλωματία έχει παρακμάσει γιατί, μεταξύ άλλων, οι διπλωμάτες καριέρας έχουν αντικατασταθεί σε πολλές περιπτώσεις από άτομα με ισχυρή πολιτική ή οικονομική επιρροή όπως π.χ. ο πρίγκιπας Saddrudin aga Khan, oGeorgeSorosκ.ά., ή από διεθνείς οργανισμούς, ΜΚΟς, κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους, την εικονική διπλωματία (virtualdiplomacy: internet etc.) και οπωσδήποτε το «κόκκινο Τηλέφωνο». Ετσι, από την απλή διπλωματία του “detente” και “antente” και από την «twotrack” diplomacy φθάσαμε αισίως στην πολυδιάστατη, πολυσχιδή και πολυσύνθετη διπλωματία με επίκεντρο την τεχνολογική διπλωματία και, ποιος ξέρει, με την εξερεύνηση του διαστήματος μπορεί να μιλάμε κάποτε για διαστημική διπλωματία, αστρική διπλωματία ή ακόμη και συμπαντική διπλωματία. Πάντως, όσο κι αν έχει παρακμάσει η παραδοσιακή διπλωματία, δεν έχει πεθάνει, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, γιατί η διπλωματία θα υπάρχει όσο υπάρχουν κράτη και διεθνείς σχέσεις. Και είναι γνωστό το ρητό στη διπλωματική ιστορία ότι : «όταν η διπλωματία σιγεί, μιλούν τα όπλα», όπως επίσης το : «διπλωματία χωρίς εξοπλισμούς μοιάζει με ορχήστρα χωρίς όργανα». Και τα δυο έχουν δραματικά ή/και τραγικά επιβεβαιωθεί σε πολλές περιπτώσεις στην ανθρώπινη ιστορία. Η διπλωματία έχει υποστεί μεταλλάξεις ιδιαίτερα στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και μετά όπου χρησιμοποιούνταν όροι όπως «ανοιχτή διπλωματία», «μυστική διπλωματία», «διακριτική διπλωματία», «βρώμικη διπλωματία» κλπ. Επίσης έχουν αναπτυχθεί διάφορες κατηγορίες διπλωματίας όπως: οικονομική, θρησκευτική, τουριστική, ιατρική (που αναπτύχθηκε με επιτυχία από την Κούβα) κλπ. Όλα τα κράτη, τηρουμένων των αναλογιών, προσπαθούν μέσω της διπλωματίας να επιτύχουν τους στόχους τους σε έναν κόσμο που κατατρύχεται από το «φάντασμα» της παγκοσμιοποίησης, η οποία μπορεί να ορισθεί ως η πολύπλευρη, πολύπτυχη και με κάθε τρόπο διάχυση, διείσδυση και επιβολή της βούλησης και των συμφερόντων των ισχυρών. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχούς διπλωματίας είναι αυτό της Ελβετίας, η οποία εμπνευσμένη από το μεγάλο της ευεργέτη, παγκόσμιου κύρους Διπλωμάτη Ιωάννη Καποδίστρια, ανέδειξε τη διπλωματία σε υπέρτατη τέχνη με αποτέλεσμα να διαμεσολαβεί επιτυχώς μεταξύ μη φιλικών χωρών όπως π.χ. ΗΠΑ και Κούβας, Ρωσίας και Γεωργίας κλπ. και αποτελεί ένα άριστο παράδειγμα ευφυούς διπλωματίας σε ένα κόσμο που υποφέρει από θρησκευτικό φανατισμό, γεωστρατηγικό και γεωπολιτικό ανταγωνισμό κλπ. Και σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τη στρατηγική κλπ. ικανότητα των «παικτών» στο θαυμάσιο αλλά και επικίνδυνο «παιχνίδι» της διπλωματίας ώστε να το καταστήσουν αντάξιο ενός πολιτισμένου, δημοκρατικού κόσμου ο οποίος θα πρέπει να εστιάσει τις προσπάθειές του, ιδιαίτερα στα πλαίσια του ΟΗΕ, στην ανάπτυξη και εδραίωση της προληπτικής διπλωματίας, αναγράφοντας στη σημαία του όχι το περιβόητο ρωμαϊκό ρητό «SIVISPACEMPARA ΒELLUM» {Αν θέλεις ειρήνη προετοίμαζε πόλεμο}, που αποτελεί σήμερα τον κανόνα με δραματικά και τραγικά αποτελέσματα, αλλά το φιλειρηνικό SI VIS PACEM PARA PACEM {Αν θέλεις ειρήνη, προετοίμαζε την ειρήνη}.
